,,W każdej nauce jest tyle prawdy, ile jest w niej matematyki.”
Immanuel Kant
Na początku warto skupić się na tym, czym jest kompetencja. Według Kopalińskiego źródłosłowem jest określenie competere – schodzić się, zgadać się, nadawać się, współzawodniczyć (z kim). Kompetencje nie są cechami stałymi, zmieniają się one wraz z doświadczeniem oraz ciągłym kształceniem w trakcie całego życia. Są one syntezą naszej możliwości uczenia się, zbierającą całość efektów uzyskanych w procesie kształcenia, szkolenia zawodowego oraz indywidualnego praktycznego doświadczenia. Termin kompetencje odnosi się zatem do posiadanych cech: wiedzy, umiejętności, zdolności, motywacji, postaw. Efekty uczenia się, określone jako kompetencje, są tym, co osoba ucząca się wie, co rozumie i co potrafi wykonać w wyniku uczenia się.
W ówczesnej pedagogice podkreśla się konieczność zmiany myślenia o kompetencjach oczekiwanych współczesnego człowieka jako efektu przejścia drogi edukacyjnej. Zbigniew Kwieciński zauważa:
,,Współczesność nieustannego kryzysu wymusza wzór człowieka, który może sprostać okolicznościom i zadaniom. Człowieka pełnomocnego- o ukształtowanych kompetencjach intelektualnych do formułowania i rozwiązywania nowych, trudnych zadań....”
Kompetencje kluczowe są tym, czego każdy człowiek potrzebuje do samorealizacji, rozwoju osobistego. Epitet kluczowe oznacza coś ważnego i korzystnego dla jednostki i społeczeństwa. Rozwijanie kompetencji kluczowych u dzieci, u uczniów są dziś nieodzownym elementem edukacji.
W Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego z 2018 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie ustanowiono osiem kompetencji kluczowych w tym kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.
Kompetencje matematyczne to zdolność rozwijania i wykorzystywania myślenia i postawy matematycznej do rozwiązywania problemów i codziennych sytuacji. Istotne są proces oraz działanie, wiedza jest podstawą do należytego opanowania umiejętności matematycznych. Oprócz tego ważną rolę odgrywają zdolności i chęć nabywania matematycznych sposobów myślenia i prezentacji: wzory, modele, wykresy, tabele. Kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych to zdolności chęci wyjaśniania świata przyrody, stosowanie metod obserwacji, eksperymentowanie w celu formułowania hipotez i wyciągania wniosków. Kompetencje techniczne i inżynierskie stosowanie wiedzy i metod w odpowiedzi na postrzegane ludzkie potrzeby i wymagania oraz rozumienie zmian powodowanych przez działalność człowieka oraz rozumienie swojej odpowiedzialności jako obywatela.
Przedszkole odgrywa znaczącą rolę w rozbudowaniu matematycznej sfery pojęciowej u dziecka. Musi być ono połączone z kształtowaniem odporności emocjonalnej, ćwiczeniami umiejętności matematycznych oraz z ciągłym rozwojem. Wiek przedszkolny jest szczególny, jeśli chodzi o sposób poznawania rzeczywistości. Dokonuje się on poprzez swobodne doświadczenia dziecka i mimowolne uczenie się. Wszystko zaczyna się więc od doświadczeń. W trakcie ich przetwarzanie dziecko powinno dużo mówić. Nazywanie przedmiotów i wykonywanych czynności sprzyja koncentracji uwagi i pomaga dostrzegać dziecku to, co ważne- uważa prof. Edyta Gruszczyk- Kolczyńska.
Podstawa programowa jasno określa, cele, które służą do wspomagania rozwoju dziecka zakresie kształtowania pojęć matematycznych. Punktem wyjścia do określenia kompetencji matematycznych dziecka są cele i treści zawarte w programie nauczania. Zajęcia z matematyki prowadzone z dziećmi powinny być wypełnione zabawami, ciekawymi zadaniami i grami.
Edukacja matematyczna w przedszkolu ma przygotować dziecko do posługiwania się pojęciami matematycznymi, do zrozumienia których dochodzą poprzez samodzielne działanie. Zabawy i gry dydaktyczne odgrywają tutaj istotną rolę w rozwijaniu kompetencji matematycznych. Pomagają one w kształtowaniu pojęć matematycznych, zdobywaniu doświadczeń i w działaniu przez ćwiczenie technik matematycznych, umożliwiają zrozumienie trudnych działań matematycznych.
Według prof. Edyty Gruszczyk- Kolczyńskiej celem edukacji matematycznej powinno być:
- rozwijanie inteligencji operacyjnej- wspomaganie rozwoju dziecka przez kształtowanie procesów różnicowania i klasyfikacji, przekształcania
- kształtowanie odporności emocjonalnej- stwarzanie warunków do rozwoju zdolności, kierowania zachowaniem umożliwiającym rozwiązywanie zadania wymagającego wysiłku opanowania napięcia
- kształtowanie intuicji matematycznej- liczenia i przestrzegania ustalonych reguł
- wdrażanie do wykonywania prostych działań, zadań.
Autorka ,,Dziecięcej matematyki” zwraca także uwagę, że w edukacji matematycznej przedszkolaka najważniejsze są osobiste doświadczenia. Jedynie odpowiednio wyzwolone rozwijają myślenie i wzmacniają odporność. Stanowią przez to podbudowę do tworzenia pojęć i rozwijania umiejętności matematycznych.
Program edukacji matematycznej dla sześciolatków obejmuje następujące kręgi matematyczne:
- Orientacja przestrzenna- kształtowanie umiejętności, które pomogą dziecku dobrze orientować się w przestrzeni i wokół niego.
- Rytmy- traktowane są jako sposób rozwijania umiejętności i skupiania uwagi na prawidłowościach i korzystania z nich w różnych sytuacjach; liczenia, mierzenia.
- Kształtowanie umiejętności liczenia, a także dodawania i odejmowania obejmuje liczenie na konkretach, na palcach i liczenie w pamięci.
- Wspomaganie rozwoju operacyjnego rozumowania, którego celem jest dobre przygotowanie dziecka do rozumienia pojęcia liczby naturalnej.
- Rozwijanie umiejętności mierzenia długości w zakresie dostępnym dla sześciolatka.
- Klasyfikacja czyli wspomaganie rozwoju czynności umysłowych potrzebnych dzieciom do tworzenia pojęć. Jest to dobre wprowadzenie do zadań o zbiorach.
- Układanie i rozwiązywanie zadań arytmetycznych jest dalszym doskonaleniem umiejętności rachunkowych dzieci.
- Zapoznanie dzieci z wagą i sensem wrażenia, obejmuje także czynności umysłowe potrzebne do rozwiązywania zadań.
- Mierzenie płynów- doświadczenia pomagają zrozumieć sens mierzenia.
- Intuicje geometryczne- kształtowanie pojęć geometrycznych.
- Konstruowanie gier przez dzieci- hartuje odporność emocjonalną i rozwija zdolność do wysiłku umysłowego.
- Zapisywanie czynności matematycznych zgodnie możliwościami sześciolatka stanowi bezpośrednio przygotowanie dziecka do tego, co będzie robiło na lekcjach matematyki w szkole.
- Gruszczyk- Kolczyńska zauważa, że dwanaście kręgów tematycznych należy zrealizować w podanej kolejności, gdyż uwzględnia ona stopniowanie trudności oraz prawidłowości rozwoju dziecka.
Według niej nie sposób prowadzić zajęcia z matematyki z dziećmi bez specjalnie dobranych przedmiotów. Oto one:
- miś- pełni ważną rolę edukacyjną, miś to najlepszy przyjaciel dziecko, któremu opowie się o swoich spostrzeżeniach , wątpliwościach
- liczmany: kółka, trójkąty, kwadraty służące do liczenia
- liczydełka- kolorowe paski z otworkami- ułatwiają zrozumieć dziecku, że licząc warto uwzględniać dopełnianie do dziesiątki
- kartoniki z cyframi i znakami arytmetycznymi służą do układania zadań
- seria obrazków przydatnych do układania zadań z treścią
- domino- do zadań ćwiczących sprawność rachunkową
- goplan- płytka z otworkami do przewlekania sznurowadła
- figury geometryczne do klasyfikacji, kompozycji
- karty logiczne- kształtowanie umiejętności klasyfikowania i definiowania
- kostka i obrazki do układania gier.
Nauczyciel pracujący z grupą dzieci powinien dostrzec te, które mają problemy ze zrozumieniem i opanowaniem wiadomości oraz takie, które wykazują przyspieszony rozwój umysłowy. Należy obserwować dzieci pod kątem zdolności skupienia uwagi na dłuższy czas, równie ważne jest to, czy dziecku sprawia przyjemność rozwiązywanie zadań oraz stopień opanowania dziecięcego liczenia. Poza tym istotna jest sprawność manualna i koordynacja wzrokowo- ruchowa.
Aby dziecko było mądrzejsze, więcej wiedziało i lepiej się uczyło konieczne jest rozwijanie kompetencji. A jeśli już zauważymy u dziecka wysokie zdolności matematyczne starajmy się porozmawiać z rodzicem i wspólnie pomagać mu w rozwijaniu kompetencji i pielęgnowaniu jego wrażliwości matematycznej.
,, Bo cóż może być cenniejszego od dziecięcego talentu!” jak trafnie zauważa Edyta Gruszczyk- Kolczyńska.
Literatura godna do polecenia rodzicom:
- Dąbrowski Mirosław, Pozwólmy dzieciom myśleć!, Wydawnictwo: Centralna Komisja Egzaminacyjna, Warszawa 2008.
- Gruszczyk- Kolczyńska Edyta, Edukacja matematyczna dzieci, Dziecięca matematyka, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa1997
- Hunziker Daniel, Kompetencje bez tajemnic, Dobra Literatura, Słupsk/ Warszawa 2018
- Jeruszka Urszula, Kompetencje. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Difin S.A., Warszawa 2016
Strony internetowe:
- http://www.słownik-pl/kopaliński
Opracowała:
Izabella Furgalska- Kurta