Od momentu narodzin dziecko znajduje się w kręgu oddziaływania wielu czynników płynących ze świata zewnętrznego, głównie otaczającego je środowiska. Dotyczy to zarówno środowiska społecznego, czyli rodziców i ludzi, z którymi dziecko styka się najczęściej, jak i środowiska kulturowego, kształtującego jego postawę wobec świata. Lew Siemionowicz Wygotski pisze:
„Kultura tworzy szczególne formy zachowania się, zmienia przebieg funkcji psychicznych, nadbudowuje nowe piętra w rozbudowującym się systemie zachowania dziecka.”
Zagadnienie to porusza w swych pracach także B. Bettelheim. To rodzice i przekazywane za ich pośrednictwem dziedzictwo kultury –zdaniem badacza – sprawia, ze dziecko potrafi stworzyć harmonijny układ wartości oraz zrozumieć sens własnego życia. Za najwłaściwszą formę przekazu skierowaną do małego dziecka uznaje właśnie utwory baśniowe.
Wraz z następowaniem kolejnych etapów rozwoju osobowości dziecka, obserwuje się tendencję do wzmożonego zapotrzebowania na wzory osobowe i wzorce postępowania.
Okres wczesnego dzieciństwa (tj. ok. 3 roku życia) jest nie tylko czasem podejmowania intensywnych czynności poznawczych, ale przede wszystkim okresem kształtowania własnego „ja”. Dziecko poszukuje odpowiedzi na pytania warunkujące wykształcenie poprawnych stosunków ze światem. Uczy się go poznawać, przeżywać i oceniać. Od tych wczesnych doświadczeń zależy jego cała późniejsza egzystencja. Dlatego tak ważne jest, aby miało możliwość uczestniczenia w szeroko pojętej kulturze. Poprzez to uczestnictwo przyswaja bowiem pewne standardy zachowań społecznych, uczy się radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych oraz buduje własny system wartości.
Charakterystyczne dla tego okresu jest przesunięcie dotychczasowych empirycznych zainteresowań wobec rzeczywistości na obszar relacji międzyludzkich oraz zachowań społecznych. Wzrasta wówczas wrażliwość moralna i estetyczna. Dziecko, tracąc na pewien czas poczucie bezpieczeństwa i równowagi psychicznej, doznaje zupełnie nowych wrażeń i emocji. Intuicyjnie niemal zaczyna poszukiwać źródeł wiedzy na temat dręczących je problemów. Tą drogą dziecko w wieku przedszkolnym wkracza w krąg oddziaływania sztuki. Obok krótkich, rymowanych wierszyków, wyliczanek i piosenek pojawiają się pierwsze utwory sfabularyzowane, najczęściej w postaci literatury baśniowej. Ponieważ dziecko w tym wieku nie opanowało jeszcze umiejętności czytania, więc ich poznawanie jest uzależnione od dobrej woli rodziców i starszego rodzeństwa.
Szczególna rola baśni w rozwoju psychicznym dziecka polega na tym, że w upersonifikowany, symboliczny i zrozumiały dla odbiorcy sposób dostarcza mu wzorców postępowania w trudnych sytuacjach życiowych. Baśnie nie wymagają od dziecka dokonywania skomplikowanych operacji myślowych. Świat baśni urzeka swą cudownością, pozwala poddać się jej urokowi, z drugiej jednak strony dotyka spraw dla niego najistotniejszych, wyjaśnia trudne problemy moralne. Baśń nie liczy się ponadto z prawami obowiązującymi w świecie rzeczywistym. Tu obowiązuje prawda psychologiczna. Zwycięża to co dobre, piękne, szlachetne. Zagadnienie to bywa najczęściej punktem spornym w dyskusjach prowadzonych na temat negatywnego wpływu baśni na rozwój procesów poznawczych dziecka. Prawdą jest, że przez długi okres dzieci niezupełnie zdają sobie sprawę z tego, co w opowiadanej historii jest prawdziwe a co jedynie zmyślone, ale baśnie nie stanowią przecież jedynego źródła wiedzy o świecie. Poprzez swój nieskomplikowany wykładnik moralny pomagają jedynie w porządkowaniu nabytych doświadczeń.
Zdaniem M. Tyszkowej około dziesiątego roku życia następuje wyraźna zmiana motywów zainteresowania baśnią. Ma to związek z zachodzącymi w umyśle dziecka przemianami w sposobie myślenia i odczuwania. Dzieci zaczynają zdawać sobie sprawę z fikcyjności świata baśniowego. Zachodzące procesy deziluzji w odniesieniu do opowiadanych historii przygotowują podłoże do dalszej edukacji artystycznej, nowego spojrzenia na baśń. Dziecko, ośmielone dotychczasowymi osiągnięciami w zakresie poznawania świata rzeczywistego, czuje się zbyt dorosłe, aby słuchać opowieści o wróżkach i zaczarowanych księżniczkach. Doświadczenia i przeżycia wyniesione z obcowania z literaturą baśniową powodują jednak, iż dzieci stają się gotowe do odbioru nowych, nieznanych dotąd form literackich oraz nowych gałęzi sztuki. Wykorzystują to pedagogowie, twórcy programów nauczania dla klas czwartych szkół podstawowych. Opracowany przez nich kanon lektur w dużej mierze wykorzystuje właśnie utwory baśniowe. Omawia się je jednak pod kątem budowy fabularnej, wyróżników gatunkowych oraz różnych ich konkretyzacji. Nie bez znaczenia dla takiego ukierunkowania procesu edukacji pozostaje fakt, iż jest to okres szczególny z punktu widzenia zmian rozwojowych w umyśle dziecka, zmian w procesie myślenia i spostrzegania. Jest to również czas wchodzenia dziecka w pierwsze relacje społeczne.